پناهگاه در قیامت (قرآن)منکران معاد در قیامت به دنبال پناهگاهی هستند، ولی پناهی برای آنان نیست. ۱ - جستجوی راه فرار در قیامتمنکران معاد، در جستجوی پناهگاهی در قیامت هستند: یقول الانسـن یومئذ این المفر• کلا لا وزر. آن روز انسان می‌گوید: «راه فرار کجاست؟!» هرگز چنین نیست، راه فرار و پناهگاهی وجود ندارد! منظور از انسان، مکذبان قیامت است. به این ترتیب با یک انقلاب و تحول عظیم، جهان پایان می‌یابد سپس با تحول عظیم دیگری (با نفخه صور دوم که نفخه حیات است) رستاخیز انسان‌ها آغاز می‌گردد، و در آن روز انسان می‌گوید: راه فرار کجاست! (یقول الانسان یومئذ این المفر). آری انسان‌های کافر و گنه‌کار که روز قیامت را تکذیب می‌کردند آن روز از شدت خجالت و شرم پناهگاهی می‌جویند، و از سنگینی بار گناه و ترس از عذاب راه فرار می‌طلبند، درست همانند این دنیا که وقتی مواجه با حادثه خطرناکی می‌شدند دنبال راه فرار می‌گشتند آنجا را نیز به اینجا قیاس می‌کنند! ولی به زودی به آنها گفته می‌شود، هرگز چنین نیست، راه فرار و پناهگاهی در اینجا وجود ندارد. ۲ - نبود پناهگاه برای منکران معاددر قیامت، برای منکران معاد پناهگاهی نیست: یقول الانسـن یومئذ این المفر• کلا لا وزر.آن روز انسان می‌گوید: «راه فرار کجاست؟!» هرگز چنین نیست، راه فرار و پناهگاهی وجود ندارد! یقول الانسان یومئذ این المفر، یعنی کجاست گریزگاه، در اینجا این سؤال پیش می‌آید که با اینکه روز قیامت روز ظهور سلطنت الهی است، و هر انسانی می‌داند مفر و فراری نیست، چطور می‌پرسد، این المفر؟ جواب این سؤال آن است که در سؤال‌های مشابه این سؤال مکرر خاطرنشان کردیم که اینگونه سخنان در روز قیامت از باب ظهور ملکات آدمی است، کسی که در دنیا وقتی در شدت قرار می‌گرفت، یا مهلکه‌ای تهدیدش می‌کرد، (بدون توسل به خدای تعالی) در جستجوی مفری می‌گشت، آن روز هم ناخودآگاه می‌پرسد: این المفر، هم چنان که در اثر ملکه شدن دروغ در نفس انسان‌ها، روز قیامت هم با اینکه روز کشف سرائر است بی اختیار می‌گویند: ثم لم تکن فتنتهم الا ان قالوا و الله ربنا ما کنا مشرکین.سپس پاسخ و عذر آنها، چیزی جز این نیست که می‌گویند: «به خداوندی که پروردگار ماست سوگند که ما مشرک نبودیم! » یوم یبعثهم الله جمیعا فیحلفون له کما یحلفون لکم.(به خاطر بیاورید) روزی را که خداوند همه آنها را بر می‌انگیزد، آنها برای خدا نیز سوگند (دروغ) یاد می‌کنند همان گونه که (امروز) برای شما یاد می‌کنند... . کلا لا وزر، این جمله رد آنان در سؤال از مفر است، و کلمه وزر به معنای پناهگاهی چون کوه و قلعه و امثال آن است، و این کلام خداست نه تتمه گفتار انسان. ۳ - نبود پناهگاه برای رد کنندگان خدادر قیامت، برای ردکنندگان دعوت پروردگار ملجأ و پناهگاهی نیست: وما کان لهم من اولیاء ینصرونهم من دون الله ومن یضلل الله فما له من سبیل• استجیبوا لربکم من قبل ان یاتی یوم لا مرد له من الله ما لکم من ملجا یومئذ وما لکم من نکیر.آنها جز خدا اولیا و یاورانی ندارند که یاریشان کنند و هر کس را خدا گمراه سازد، هیچ راه نجاتی برای او نیست! اجابت کنید دعوت پروردگار خود را پیش از آنکه روزی فرا رسد که بازگشتی برای آن در برابر اراده خدا نیست و در آن روز، نه پناهگاهی دارید و نه مدافعی! از آنجا که در آیات گذشته گوشه‌ای از مجازات دردناک و هول و وحشت کافران و ظالمان منعکس شده، در آیات مورد بحث روی سخن را به همه مردم کرده، به آنها هشدار می‌دهد پیش از آنکه گرفتار چنان سرنوشت شومی شوند دعوت پروردگارشان را اجابت کرده به راه حق باز آیند. می‌فرماید: دعوت پروردگار خویش را اجابت کنید پیش از آنکه روزی فرا رسد که دیگر بازگشتی برای آن در برابر اراده پروردگار نیست (استجیبوا لربکم من قبل ان یاتی یوم لا مرد له من الله). و اگر تصور کنید در آن روز پناهگاهی جز سایه لطف او، و مدافعی جز رحمت او وجود دارد اشتباه است، چرا که، در آن روز برای شما نه ملجا و پناهی است که در برابر عذاب الهی پناهتان دهد، و نه یار و یاوری که از شما دفاع کند (ما لکم من ملجا یومئذ و ما لکم من نکیر). جمله یوم لا مرد له من الله، اشاره به روز قیامت است، نه روز مرگ، و تعبیر من الله، اشاره به این است که در برابر اراده و فرمان او دائر بر عدم بازگشت، کسی نمی‌تواند تصمیم دیگری بگیرد. به هر حال برای نجات از عذاب راه‌هایی تصور می‌شود که تمام آنها در آن روز بسته است، یکی بازگشت از آنجا به عالم دنیا و جبران خطاها و گناهان است. دیگر وجود پناهگاهی که انسان در کنار آن مصون بماند. و سرانجام وجود کسی که به دفاع از انسان برخیزد. هر یک از جمله‌های سه گانه آیه فوق اشاره به نفی یکی از این سه راه است. ۴ - پانویس۵ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۲۳۵، برگرفته از مقاله «پناهگاه در قیامت». |